Een Zen koan is een onoplosbaar raadsel, een levensvraag met een paradox die gebruikt wordt in het Boeddhisme om meer inzicht te verkrijgen. Er is een heel beroemde koan die zo gaat: “Wie was jij oorspronkelijk, nog voordat je vader en moeder jou hadden verwekt? Oftewel: wie was jij voordat je werd geboren?
Dat is een vreemde vraag he? Net zo’n vreemde vraag als: hoe zou het zijn om in slaap te vallen en nooit meer wakker te worden? Of: hoe zou het zijn om zonder dat je bent gaan slapen wakker te worden? (zoals toen je verwekt/geboren werd!)
Een vertaald gedeelte van She said she said een nummer van The Beatles, hierboven uitgevoerd door de Nederlandse Analogues. Het is geschreven door John Lennon:
“Zij zei: ik weet hoe het is om dood te zijn
Ik weet wat het is om verdrietig te zijn
En zij geeft me een gevoel alsof ik nooit geboren ben
Toen ik nog een jochie was, was alles nog in orde
Alles was in orde
John Lennon, 1965
Iedere iemand is een ik
Het is nogal mysterieus. En als je dit soort vragen begint te onderzoeken dan wordt je bestaan alsmaar vreemder. Vreemd, omdat je er bent terwijl je er net zo makkelijk niet had kunnen zijn. Als je ouders elkaar nou niet ontmoet zouden hebben, zou jij dan bestaan? Of als je ouders verliefd waren geworden op iemand anders en dan kinderen hadden gekregen, zou jij nu dan één van die kinderen zijn? Natúúrlijk zou jij dat zijn! Zie je dat je alleen maar een jij kunt zijn als je een iemand bent. Maar iedere iemand is een jij. Iedere iemand is een ik. Iedereen ervaart die ik op dezelfde manier. Het is precies hetzelfde gevoel net zoals blauw op iedere plek dezelfde kleur is.
The Beatles wordt gezien als de eerste band met vier individuele persoonlijkheden die alle vier een bepalend deel van het gehele bandkarakter waren. Dus iets anders als een zanger met een begeleidingsband. Zowel hun individuele persoonlijkheden als de gezamenlijke was bijzonder krachtig. Zij waren veel eigener én elkaar aanvullender dan welke groep ook. Paul mc Cartney zegt: we waren 4 hoeken van een vierkant als je er eentje zou weghalen stortte het vierkant in. Vriend van de band Eric Clapton: "ze waren nog hechter dan een gezinnetje, inclusief de wreedheden die daar mee gepaard kunnen gaan." De band / groep de Beatles wordt ook weleens omschreven als zijnde één persoonlijkheid met vier verschillende aspecten; de 4 karakters van de leden. De zeggingskracht was enorm, vooral van aanvankelijk rationeel onbegrijpelijke nummers als She said, I am the walrus, Lucy in the sky en Strawberry fields. Men zocht en vond verborgen betekenissen en aanwijzingen in de nummers die de fab four er niet eens in hadden gestopt. Hun populariteit was feitelijk groter dan die van Jezus liet John Lennon zich eens ontvallen. Hoe drukker Amerikaanse en Britse kerkleiders zich hierover opwonden des te meer benadrukten zij de relevantie van John Lennon's woorden. De Beatles konden ternauwernood ontsnappen aan een gijzeling van het toenmalige Filipijnse regime. Hun uitwerking op de muziek, de mode, het denken, het bewustzijn was ongelooflijk. De fascinatie voor de groep werd zo groot dat je zou kunnen spreken van één godheid met acht armen en vier gezichten. Drummer Ringo Starr: "Wat het ook was, in die jaren dat we er in zaten, toen begrepen we het." "I am he as you are he as you are me as we are all together" The Beatles in het nummer I am the walrus
‘Acht armen om je vast te houden’ was de werktitel voor het Beatles album dat uiteindelijk de titel ‘Help’ kreeg: the ‘fab four’ als 1 persoon met 8 armen.
Hindu godheid afgebeeld met vele gezichten en armen
Dit ik, deze ik-heid is het meest fundamentele gegeven in mensen en in het universum. Onze ik komt vanuit de centrale ik net zoals een individuele twijg vanuit een dikkere tak komt van een grote boom. Daarom heeft een beeld van een Hindu-god zoveel armen en gezichten. Al die armen zijn de armen van het goddelijke en al die gezichten zijn de verschillende maskers of anders gezegd gezichtspunten van god.
Alan Watts verwoordt deze wijsheid zo: jij bent een onderdeel van dat wat gebeurt. Het gebeurt niet met jou. Er speelt zich een spontaan proces af via jou, dat zich bewust is van zichzelf. In dat proces bestaan ook gedachten, maar niemand die de gedachten ervaart; er is geen dualiteit tussen denker en gedachte. Je kunt niets doen, en ook niet niets doen. Het proces is zelfsturend en zal altijd doorgaan.
En zo maakt Watts de parallel naar de aard van het leven: een proces van trilling en ritme, maar zonder musicus. Hij verlegt onze aandacht naar dit wonderlijk geweven web, naar de onderlinge afhankelijkheid van alles, naar het geheel. Doordat we onze zintuigen selectief (zijn gaan) gebruiken, gaan we voorbij aan de patronen op de achtergrond. We zijn ons niet bewust van de leegte, de stilte, van de verbindingen die overal aanwezig zijn. Daardoor zien we dingen als afzonderlijk en voelen we ons afgesneden en geïsoleerd. Wat we nodig hebben, zegt Watts, is volledigheid in ons oordeel. ‘Dualiteit is heimelijk eenheid’, in het grote geheel is alles precies zoals het moet zijn.
Zolang je probeert iemand te zijn..
Zolang we gepreoccupeerd blijven met onze zelfverdediging tegen de grote boze wereld, we iemand proberen te zijn – óók als we een ‘spiritueel’ of ‘onbaatzuchtig’ persoon proberen te zijn – en weigeren de perfectie en onderlinge verbondenheid van het geheel te zien, zullen we lijden. We zullen ons verzetten tegen de aard van het leven – veranderlijkheid – en ons blijven vastgrijpen aan elke strohalm. We zullen de wereld naar onze hand willen zetten en de aarde uitbuiten ten behoeve van onze eigen bescherming en overleving. Ook dat is onderdeel van het spel.
Materie is niet solide
“Met andere woorden, er is helemaal niets om je zorgen over te maken. Het belangrijkste, het diepste van wat jij bent is volkomen onverwoestbaar.”
Ons komen en gaan, ons geluk en onze tegenslagen zijn allemaal een soort van 3D virtueel mistig nevelen-spel. En hoe meer we over de wereld te weten komen hoe doorzichtiger deze lijkt te worden.
Zo zijn de deeltjes waaruit atomen bestaan eigenlijk helemaal geen vaste deeltjes. De basis van onze materie wordt niet gevormd door vaste stevige ‘bolletjes’ maar door vortexen, wervelingen met een flinter materie. En de afstand tussen de deeltjes onderling is zo groot dat een atoom voor het overgrote deel bestaat uit… (puntje puntje puntje zwarte bolletjes)… uit leegte.
De ‘harde realiteit’ is zweverig, beweeglijk, doorzichtig, ongrijpbaar. Alles in de wereld heeft de kenmerken van rook. Als je kijkt naar rook in een zonnestraal is de rook vol met wervelingen, vormen, kringels, mooie bewegingen. En dan… verdwijnt het. Zo is het met alles.
Aan de ene kant
Met deze stand van zaken kun je op twee verschillende manieren omgaan. Aan de ene kant kun je het zien als beroerd. Je hebt al deze gevoelens van liefde, verbondenheid en plezier, maar uiteindelijk vallen je tanden eruit, worden je ogen minder, krijg je kanker of levercirrose en valt het allemaal uit elkaar. Wat is dat toch jammer!
Je kunt dan maar besluiten om je zo min mogelijk aan dingen te hechten. Niet ten volle deel te nemen aan het leven. En het leven op een armlengte afstand te houden, net zoals een gekrenkt geliefde dat kan doen.
Aan de andere kant
Aan de andere kant kun je de kringelende rook zien als iets ongelooflijk moois. Met dien verstande dat je niet probeert om erop te gaan leunen. Je kunt het zien als iets wonderbaarlijks zo lang je niet je best doet om het langer te rekken, het te vangen of er grip op probeert te krijgen. Dat is hoe je het stuk maakt. De aard van vorm is zo dat er helemaal niets is waarop je zou kunnen leunen, of wat je zou kunnen vasthouden of handhaven.
Wanneer je dat kunt zien dan is de wereld van vormen heel mooi. Zodra je het los kunt laten. Wanneer Boeddhistische filosofen het hebben over loslaten, betekent dat gewoon: meegaan met dit hele gebeuren en niet proberen om verandering tegen te houden. En wanneer je dat doet, dan kun je je permitteren om er in mee te gaan. Dan kun je je veroorloven om verwikkeld te raken in het leven en verliefd te worden, en bij allerlei dingen betrokken te raken. Je kunt je het veroorloven zodra je ziet dat het eigenlijk een illusie is.
Hier is het woord maya essentieel. Ja, maya betekent ‘illusie’, maar het betekent ook, magie, kunst, schets en meting. Onze Nederlandse woorden materie en materieel zijn verwant aan maya. Maar wanneer wij vandaag de dag materie zeggen, dan bedoelen wij iets heel reëels en helemaal niet iets denkbeeldigs.
Meetkunde is denkbeeldig; je kunt een meter niet oppakken
Welnu, meetkunde is zeker een illusie, want nergens zie je centimeters op de grond liggen. Je ziet een meter niet. Je kunt een meter niet oppakken of wegen.
Valuta, hectares en uren zijn in feite denkbeeldig, net zoals het zelf. Het ware zelf is geen materie. In de Engelse taal heet materie ‘matter’: IT doesn’t matter. HET heeft geen materie. HET doet er niet toe.
Dat betekent dat het geen bepaald doel heeft. Het heeft helemaal geen doel nodig om te bestaan. Voor welk doel zou het moeten bestaan? Het belangrijkste in het universum is hetgene dat geen materie is. The most important thing is the thing that doesn’t matter. Dat ene dat volslagen en compleet nutteloos is en dat niemand kan vinden.
Zodra je weet dat het Zelf een spel speelt, je de illusie doorziet, kun je ontspannen. Krampachtigheid, strijd en concurrentie verdwijnen. Je realiseert je dat er niets is om je zorgen over te maken, ziet hoe alles met elkaar in verbinding staat, en kunt meegaan met de stroom van leven. Dat is geen passieve wijze van zijn, integendeel: het stelt je in staat ten volle mee te doen aan het leven. Zonder angst voor verlies, zonder persoonlijk doel, met oprechtheid maar zonder al te serieus te zijn. Watts: ‘Diep vanbinnen zul je altijd weten dat het een spel is. Dan kun je in belachelijke mate betrokken raken bij het leven, want je weet dat het oké is – het zijn maar trillingen.’
Namasté. Ik groet het licht in u.