Geluk te vinden is misschien wel het diepste verlangen van de mens. Geluk is het soort ervaring dat van je wegglipt op het moment dat je het pakt. En bij de zeer intense vorm van geluk bij spirituele ervaringen is dit net zo. Het is alsof je met natte vingers een stuk zeep probeert te pakken. In de Oosterse wijsheid is men heel bedreven in deze onvatbare kunst. Wij Westerlingen zijn weer heel bedreven in het op een ineffectieve manier omgaan met onze innerlijke problemen ;)
“Dat moet je niet willen”
Op vele subtiele en ook minder subtiele manieren komt dit tot uiting. Bijvoorbeeld in de populariteit van de uitdrukking: “Dat moet je niet willen“. Want: wie is ie de nuchtere Hollander, waar bevindt deze zich wanneer die denkt dat hij iets wil waarvan hij vindt dat ie dat niet moet willen?
Het mis-verstand ligt niet bij het verstand, maar bij het bewuste, intellectuele idee over wat het verstand dient te zijn, namelijk een berekenende mathematische activiteit die het gevoel en de behoeften van het fysieke wezen overruled.
Met ego wordt in dit artikel gedoeld op iets dat nogal abstract is. Het ego heeft eenzelfde soort functie en hetzelfde realiteitsgehalte als een uur of een millimeter of een lengtegraad. Het ego is er bij wijze van spreken. Het is een hulpmiddel, een kunstje, een noodoplossing. Het ego is onvindbaar. Als je naar binnen keert om het ego te zoeken dan vind je niets. Wanneer je het ego zoekt in je bloedwaarden dan is de uitslag 0, en een röntgen of scan kan je ego niet vinden, in de zorg is er geen specialisme voor gekwetste of opgeblazen ego’s. Er is geen egoloog; het grootste probleem blijft onbehandeld, ergo er is helemaal geen ego.
Als je door je ogen kijkt naar de natuur die daar aan het naturen is, dan kijk je naar wie je werkelijk bent. De jij die helemaal vanzelf voort gaat. Het is absoluut noodzakelijk dat we onszelf los kunnen laten en dat krijg je onmogelijk voor elkaar met dingen die wij doen, willen, ingrijpen noemen, zelfs met accepteren lukt het niet. Jij ademt, de wind waait, de bomen wuiven, je zenuwstelsel denkt. Het individu en het universum zijn onafscheidelijk maar het rare is dat maar er maar weinig mensen zijn die daar bewust van zijn.
A Watts
Het ego is een noodoplossing, het ego is onvindbaar
Omdat je een centrum nodig hebt heb je het ego geschapen. Want zonder centrum wordt je gek. Zou je uit elkaar vallen. Daarom heb je om te kunnen functioneren een fictief centrum opgericht. Het ware centrum ligt verborgen. Meditatie brengt je naar je echte centrum.
Het ego is een gevolg van sociale omgangsregels. Maar de valkuil waar wij allemaal intrappen is dat wij met deze abstractie omgaan alsof het iets reëels en tastbaars zou zijn. Wij geloven vast dat wij ‘ik’ ons ego zijn, maar meer dan een bepaalde samenstelling van ideeën en beelden over onszelf is het ego niet.
Omdat wij proberen te doen alsof wij alleen maar ons ego zijn bloeit de moderne Westerse neurose als een tierelier. De aanname dat het ego, ons centrum van bewuste aandacht- “Ik”- verantwoordelijk moet zijn voor het aansturen van alles wat er in en om ons heen gebeurt wordt gezien als de bron van het lijden.
“We kunnen niets of niemand meer op afstand plaatsen, de dingen niet, de wereld niet, de natuur niet.”
De Franse filosoof en socioloog Bruno Latour : “We kunnen niets of niemand meer op afstand plaatsen. De dingen niet, de wereld niet, de natuur niet.” Alles en iedereen is met elkaar verbonden. In het artikel: Hoe onze beschaving mensen ziek maakt, legt Morton uit dat andere wezens een deel van ons zijn en dat wij ons niet af kunnen scheiden van het ecosysteem dat (waz vooral je handen) om ‘zeep’ wordt gebracht.
Beeld Beschaving Denkbeeldentuin Wijk aan Zee
Om te begrijpen dat dat het centrale thema is binnen het werk van Timothy Morton, hoef je niet verder te kijken dan de titels van de twee boeken die eerder dit jaar in het Nederlands vertaald werden. Uitgangspunt van zowel Ecologisch Wezen als Duistere Ecologie is dat de mens niet losstaat van de ecologie, maar ermee verbonden is. Met andere woorden: we moeten af van het idee dat er een duidelijke scheiding is tussen natuur en cultuur, tussen mens en biosfeer.
‘Ik noem dat The Severing, de afsnijding. Ik weet het, dat klinkt een beetje dramatisch, als een scène uit Game of Thrones. Maar het is geen fictief verhaal, en het is ook niet iets dat tienduizenden jaren geleden gebeurde en waar nu niets meer aan te doen is. Het is niet zoiets als het verhaal van Adam en Eva, die na de zondeval uit het paradijs verbannen werden, waarna alles slechter werd. The Severing is nú aan de gang.
Zoals ik hier aan tafel zit, ben ik onderdeel van de biosfeer. Het idee dat dat niet zo is, ontstond toen de mens zich op een vaste plek vestigde en landbouw ging bedrijven. De eerste Mesopotanische boeren deelden de wereld op in dier en mens, in natuur en cultuur. Daarmee werden de hokjes geïntroduceerd waarvanuit we nog steeds denken. Mensen vertellen zichzelf al zo’n twaalfduizend jaar dat ze anders zijn dan niet-mensen. Die gedachte is in feite een beetje een zieke grap, want zo anders zijn we niet.’
Zolang wij menen dat wij niets meer zijn dan ons bewuste ego, hoe kunnen wij dan accepteren dat er ‘demonen’ zoals een depressie in ons opkomen die onafhankelijk zijn van ons ego?
Als we nu bijvoorbeeld eens kijken naar een acute depressie. Hierover kun je zeggen dat een acute depressie onaangenaam is, dat we er niet mee hebben ingestemd en dat de depressie niet verdwijnt wanneer wij dat bevelen.
Zolang wij menen dat wij niets meer zijn dan ons bewuste ego , hoe kunnen wij dan accepteren dat er ‘demonen’ zoals een depressie in ons opkomen die onafhankelijk zijn van ons ego? Als je geleerd hebt dat je alleen maar bestaat uit je ‘eigen ik’, hoe kun je dan het conflict accepteren tussen enkele van die demonen en het ego? En zo ontstaat lijden, op lijden, op lijden..
Ongevraagde, ongewenste gemoedstoestanden heten tegenwoordig ´disorder´ maar een paniekaanval of acute depressie is in feite wat het altijd al was: een ‘demon’ of boodschapper uit het onbewuste die ‘bezit’ van ons neemt. De eerste stap op weg naar acceptatie is aandacht aan de acute depressie schenken. In plaats van dat we de depressie proberen te vergeten en onderdrukken, besluiten we er bewust mee om te gaan, bijna zoals we ook met elkaar omgaan van mens tot mens.
Als we andere dingen niet hun eigen weg gunnen, kunnen we ook niet verwachten dat wij onze eigen weg (tao) hebben
In plaats van dat we ons personeel bij de deur ( de freudiaanse ‘censor’) toestemming geven om de depressie te sturen, nodigen we haar uit om binnen te komen en een kopje thee met ons te drinken. Ja, het zou wellicht beter zijn om haar een goede borrel aan te bieden. Ja heus want het gaat er om dat de we depressie aanmoedigen en uitnodigen om zichzelf te zijn, om echt een depressie te zijn. Want dan accepteren we haar onafhankelijkheid van het ego en laten we de depressie haar eigen gang gaan, of zoals de Chinezen het zeggen, haar eigen tao volgen.
"Wanneer we het kwaad binnen onszelf ontkennen, maken we onszelf onmenselijk, en ontnemen we onszelf niet alleen onze bestemming maar ook iedere mogelijkheid om te kunnen dealen met het kwaad in anderen."
- J. ROBERT OPPENHEIMER, uitvinder van de atoombom
Want als we alle andere dingen niet hun tao gunnen, kunnen we ook niet verwachten dat we onze eigen tao hebben. Je zou kunnen zeggen dat we in harmonie met de natuur zijn als we alles zijn eigen natuur laten volgen. Lieh Tzu, de taoïstische wijze die leefde rond 350 v.C: “Ik stond mijn geest toe om onbelemmerd te denken wat hij wilde en mijn mond om onbelemmerd te zeggen wat hij wilde.“
Dus laten we de depressie de koers volgen die zij wil volgen. In plaats van haar te ontkennen, bevestigen we haar bestaan. Dit vereist van ons dat we met ons gevoel naar de kern van de depressie gaan en haar ten volle ervaren. Je zou dit bijna een ‘hogere vorm van masochisme’ kunnen noemen. Krishnamurti zegt: ga naar de bodem van je onvrede. En hoewel dit volgens ons gezond verstand hoogst absurd lijkt, resulteert het in de ontdekking dat zelfs de meest duistere gemoedstoestand een diepgaande betekenis voor ons heeft en een verhulde zegen is. De Egyptenaren noemden de demonen niet voor niets de bemiddelaars tussen de goden en de mens.
Dit levert natuurlijk een enorme psychische verlichting op
Als het conflict tussen de depressie en het ego echter bijzonder hevig is, moeten we ons eerst richten op een andere bemiddelende demon in de vorm van het conflict zelf, het gevoel van ongeduld, afkeer en het verlangen om ervan af te zijn. Soms is de depressie zelf een te zware kluif om aan te pakken, dus kunnen we dan het reactiegevoel van afkeer helemaal zichzelf laten zijn en laten doen wat het wil.
We geven het de vrije loop en zeggen dat het zo vol afkeer, ongeduldig en kwaad mag zijn als het wil. Dit levert natuurlijk een enorme psychische verlichting op. Want het betekent dat het bewuste ego afstand heeft gedaan van de onnodige en impertinente gedachte dat het verantwoordelijk is voor het aansturen en zich bemoeien met alles wat er om zich heen gebeurt. Dit idee van valse verantwoordelijkheid verstoort de rust van het ego. Dit zie je vooral bij gevallen van slapeloosheid waarbij mensen wakker gehouden worden door kleine irritaties, zoals nachtelijke geluiden.
Jung
Ook de westerse psychologie (Jung) kwam honderden jaren na de oosterse wijsheid tot het idee van het bewust integreren en accepteren van onbewuste processen ondanks hun ogenschijnlijke irrationaliteit en onafhankelijkheid van het ego.
Wanneer dit toelaten van onbewuste processen – soms soms pas na een heel leven en soms ook verbazingwekkend vlug – met succes is gedaan, dan vindt er kennelijk een fundamentele verandering in de psyche plaats. Jung beschrijft dit als de verschuiving binnen de persoonlijkheid van het ego naar het zelf. In zijn uitleg is het zelf een ‘virtueel punt’ tussen het bewuste en onbewuste en geeft het evenveel erkenning aan de eisen van beide.
Oost en West zijn wat dit betreft dus tot gelijkende inzichten gekomen. Want de ervaring of geestestoestand die hiermee mogelijk wordt is een bewuste harmonie met het leven en de natuur, zowel buiten als binnen de mens.
Soms pas na een heel leven soms verbazingwekkend vlug
Geluk hangt dus kennelijk nauw samen met bewust zijn en kennis van het zelf en het antwoord op de vraag wie wij zijn ligt zó dichtbij ons en zó voor de hand dat we er de grootste moeite mee hebben om het te zien. Zoals een tand niet zichzelf kan bijten, zoals een tong niet zichzelf kan proeven, zoals het topje van je wijsvinger zichzelf niet kan aanraken zo ook kan hetgene dat kijkt door jouw ogen niet kijken naar zichzelf.
We maken iets wat eenvoudig is ingewikkeld want wanneer we er moeilijk over doen wordt het zichtbaar voor ons en dan pas kunnen we er iets mee. Ja dit is heel paradoxaal, maar een paradox is gewoon een waarheid die op zijn kop staat om aandacht te trekken. Want er zijn bepaalde waarheden die op hun kop moeten worden gezet voordat ze überhaupt kunnen worden opgemerkt.
Dit is de oorzaak van alle onduidelijkheid met betrekking tot spiritualiteit
Een voorbeeld van iets dat zo eenvoudig en dichtbij is dat je het niet kunt waarnemen is je gezicht. Niets is duidelijker en vanzelfsprekender dan je eigen gezicht, maar vreemd genoeg kun je het niet zien tenzij je er een spiegel bij pakt of een camera. Maar wat je dan ziet dat is niet je gezicht maar een spiegelbeeld of een fotoafbeelding. En dit is de oorzaak van alle onduidelijkheid met betrekking tot spiritualiteit, want als je ogen zichzelf niet kunnen zien, hoe moeilijk is het dan voor het gene dat door die ogen kijkt om zichzelf te zien?
Het is helemaal niet vreemd dat de meest briljante en scherpzinnig mensen deze diepste waarheden over onze geest vaak over het hoofd zien. Want een dergelijk inzicht komt niet voort uit een scherp of zwak denkvermogen, want de één wordt misleid door zijn eigen stralende trots en de ander merkt het eenvoudigweg niet op.
Om iets dat eenvoudig is te kunnen begrijpen hoef je alleen maar de ogen van je geest te openen en te kijken. Er is niets geheimzinnigs aan want het staat onmiskenbaar en duidelijk zichtbaar voor onze neus. De Chinese wijze Tao-wu omschrijft het zo: ‘Als je iets wilt zien, kijk er dan direct naar, maar als je erover probeert na te denken, mis je het volledig.’
Disclaimer
Duivels kunnen engelen worden, als je kunt luisteren naar hun verhaal..
Lawrence Jacobs is filosoof, psycholoog en coach. Jorn Lukaszczyk spreekt met hem over de inrichting van het huidige maatschappelijke systeem. “We houden krampachtig vast aan het oude om de angst niet te voelen.” De scheiding die we aanbrengen tussen ik en de buitenwereld is achterhaald door de wetenschap van de kwantum fysica. Het externe systeem strookt niet meer met het individu. Onder ons rationele denken gaat een irrationele stroom. We rennen constant van onszelf weg door steeds maar suiker te eten, youtube filmpjes te kijken en porno om niet die angst te ervaren.”