Wetenschappers willen al een hele tijd graag weten hoeveel sterrenstelsels er in het heelal ‘hangen’. Hoe zweverig wil je het hebben? Naarmate telescopen groter worden lopen de schattingen op. Van duizenden, naar miljoenen, tot biljoenen ja triljoenen sterrenstelsels. Een triljoen is een miljard keer een miljard, uitgedrukt door het cijfer 1 met 18 nullen. Wat kan het praktische nut zijn, van triljoen sterrenstelsels?
Juist omdat het geen nut heeft, heeft het nut
Dat klinkt misschien als een paradox maar dat is het niet. Wat, bijvoorbeeld, is het nut van het spelen van muziek? Als je speelt om geld te verdienen, om andere artiesten te overtroeven, vanwege de roem, of omdat prof. Scherder zegt dat muziek maken zo goed is voor je brein, dan ben je planmatig /doelmatig bezig en je bent helemaal niet aan het spelen, want je aandacht is niet bij de muziek. Als je er goed over nadenkt, is het beluisteren of spelen van muziek een pure luxe, een verslaving, een verspilling van kostbare tijd en geld en dat alleen maar voor het produceren van wat kunstige geluidspatronen.
“Niets is zo nutteloos als zo efficient mogelijk doen wat eigenlijk niet gedaan zou moeten worden”.
Als je er goed over nadenkt is het beluisteren of spelen van muziek een verspilling van kostbare tijd en geld
En toch, wat zouden we vinden van een samenleving waarin er geen plek is voor muziek, een maatschappij waarin vreugdesprongen, dance-moves, libretto’s en gitaarsolo’s illegaal zijn? Een maatschappij waar alle activiteiten verboden worden die niet direct te maken hebben met praktisch doen en efficiënt zijn; alles wat niet rechtstreeks te maken heeft met overleven.
Duidelijk dat voortbestaan in zó n maatschappij compleet zinloos zou worden, tenzij…tenzij… je dan op de een of andere manier een feestje zou kunnen maken van die essentiële taken zoals voedsel verbouwen, huizen bouwen, kleding maken, eten koken.
Er iets moois van maken: zingeving
Maar op het moment dat je op die manier bezig gaat, kan het hele doel van overleven gewoon worden vergeten. Je doet je je werk omwille van het werk zelf. Je hebt er zin in, maakt er iets moois van. Boerderijen gaan er dan uitzien als tuinen, praktische vierkante woon-dozen krijgen intrigerende daken versierd met ornamenten en gereedschappen worden gegraveerd met eigenaardige figuren en patronen, timmerlieden nemen de tijd om hun werk te vervolmaken met een finishing touch en mensen die eten bereiden worden fijnproevers.
“Timmerlieden nemen tijd om hun werk te vervolmaken”.
Doelgericht naar doelloosheid
Een bekend filosofisch werk uit China met de titel Het geheim van de gouden bloem zegt: “wanneer doelgerichtheid gebruikt wordt om doelloosheid te bereiken dan heeft men het ding begrepen”. Want een maatschappij die ‘duurzaam’ wil overleven zonder zingeving, is een maatschappij die geen mogelijkheden biedt voor doelloze bezigheden, met andere woorden voor bezigheden die niet direct gericht zijn op overleven, bezigheden die zichzelf vervullen gewoon door ze hier en nu te doen en die niet noodzakelijkerwijs een beloning in de toekomst impliceren.
Nut komt op een indirecte en onbedoelde manier
Maar op een indirecte – en onbedoelde manier zijn zulke gedragingen toch uitermate nuttig en essentieel voor de de overleving want het geeft zin aan het overleven. Het werkt echter niet zo wanneer dit om die reden wordt nagestreefd. Wanneer je gaat spelen en dansen, met het doel om weer fris en ontspannen op het werk te kunnen verschijnen dan is dat geen spelen en geen enkele werktaak,
geen enkele taak op het werk doe je stijlvol en goed, tenzij het – ook- een vorm is van spelen.
Rob de Nijs – Hé Speelman
Liedje van Boudewijn de Groot en Lennaert Nijgh gezongen door Rob de Nijs