Tuurlijk kun je zeggen: de stilte is saai, echte stilte bestaat niet, of stilte is niets. In dit artikel kijken we door de ogen van Josef Pieper, J. Krishnamurti en R- the Wild Wild Guru, naar de waarde van ‘niets’.
De waarde van niets
“De bestaansvoorwaarde van een cultuur is gelegen, niet in de ingespannen werkzaamheid, maar in de rust. De rust is een gelaten ontvankelijke toestand van de ziel. Deze meditatieve ontvankelijkheid ligt ten grondslag aan alle hogere levensuitingen van de mens (bij zijn oriëntatie op het Goede, het Schone en het Ware). Macht heb je alleen maar nodig om iets schadelijks te verrichten. Voor het overige is liefde genoeg, is compassie genoeg. Tenzij we de kunst terugwinnen van stilte, inzicht en de vaardigheid van het niet-actief zijn, tenzij we onze hectische vormen van vermaak vervangen voor werkelijke ontspanning, zullen wij onze cultuur vernietigen en onszelf.” Josef Pieper was een Duitse filosoof die leefde van 1907-1997.
De werkelijkheid als lijdend voorwerp van keuzes en projecties die wij daarop los willen laten
In de moderne wereld zijn de rust en de verwondering in het gedrang geraakt. In ons alledaagse bestaan verschijnen de dingen en de ander slechts als een grondstof voor ons handelen. Het primair gratuite gegeven van de werkelijkheid is verworden tot het lijdend voorwerp van de keuzes en projecties die wij daarop los willen laten. Het leven wordt beheerst door een hectische bedrijvigheid; alsof het zonder al die manipulaties en constructies niet ook een eigen waarde heeft.
Zèlfs de vrije tijd is er nog slechts om besteed te worden, zèlfs de natuur (de schepping) is nog slechts ter re-creatie. Dit is Josef Piepers dringende cultuurkritische analyse, die nu zelfs actueler lijkt dan op het moment dat hij zijn werk schreef.
De mens heeft stilte volkomen verloren. Ook wanneer je niets doet ben je niet stil, in gedachten doe je altijd wel iets. Door dat ononderbroken gebabbel van binnen, die binnenpraat, heb je nergens contact mee. Zelfs niet met degene die je liefhebt en dat ligt uitsluitend aan dat voortdurende gekwebbel van binnen. Door te denken scheid je je af van het bestaan. Denken schept geen verbinding, slaat geen brug, is geen communicatie- het is een afscheiding. Niet- denken vormt een verbinding, een overbrugging, je bent één met wat om je heen is. Wanneer je met iemand praat ben je niet verbonden. Het praten vormt een barrière. Als je bij iemand stil kunt zijn is er een band. J. Krishnamurti
Wat deed Zenmeester Dōgen toen hij verlicht werd?
R: “Men zegt over Zenmeester Dōgen, dat toen hij verlicht werd en de mensen hem vroegen: “Wat deed u daarna?” hij antwoordde: “Ik vroeg om een kop thee.” Wat valt er anders te doen: Alles is voorbij. En Dōgen was serieus over zijn speelsheid en speels over zijn serieusheid. Werkelijk, wat blijft er over?
Dwing stilte niet af, roep het niet op
Schenk niet zoveel aandacht aan wat anderen zeggen en onthoud één ding: Dwing stilte niet af, roep het niet op. Gemaakte stilte is serieus, ziek, gespannen. Maar hoe kan er echte stilte tot je komen? Probeer het te begrijpen: Je bent gespannen, niet gelukkig, somber, boos, hebzuchtig, hardhandig. Er zijn duizenden ziekten. En toch kun je stilte beoefenen. Die ziekten zijn in je en je vormt een laag van stilte.
De mantra is een geluidslaapmiddel
Je kunt meditatie beoefenen, je kunt een mantra opzeggen. De mantra zal je niet veranderen, net zomin zal het je hebzucht veranderen. Het zal niets veranderen wat diep in je verzonken ligt. De mantra geeft je alleen een rustgevend gevoel. Alleen aan de oppervlakte voel je je stiller. Dat is uitsluitend een slaapmiddel, een ‘geluidslaapmiddel’ , en je kunt op talloze manieren tot rust komen – op talloze manieren.
Maar de ontspanning is alleen maar aan de oppervlakte van binnen blijf je onveranderd
Als je voortdurend een mantra herhaalt dan word je slaperig. Elk geluid dat je herhaalt wekt verveling en slaap op. Je voelt je ontspannen, maar de ontspanning is alleen maar aan de oppervlakte. Van binnen blijf je onveranderd. Beoefen elke dag mantra en je zult een zekere stilte ervaren – maar geen echte want je ziekten zijn niet genezen, je persoonlijkheidsstructuur blijft dezelfde. Je hebt het een vernisje gegeven. Stop de mantra, stop de oefening en al je ziekten komen weer naar boven. Dat gebeurt overal.
Echte stilte
Zoekers gaan van de ene leraar naar de volgende. Ze blijven maar rondtrekken en oefenen en als ze hun oefening stoppen ontdekken ze dat ze dezelfde gebleven zijn: er is niets gebeurd. Zo kan er ook niets gebeuren. Dat zijn gemaakte stiltes. Je moet ze blijven voeden, ze blijven als een gewoonte bij je, maar als je de gewoonte doorbreekt, verdwijnen ze. Echte stilte komt niet door het toepassen van een oppervlakkige techniek, maar door je bewust te zijn van alles wat je bent – en dat niet alleen, maar ook door te blijven bij wat je bent.
Je bij de feiten houden is heel moeilijk want je geest wil verandering
Houd je bij de feiten. Dat is heel moeilijk voor je want je geest wil verandering. Hoe moet je gewelddadigheid veranderen? Hoe moet je neerslachtigheid veranderen? Hoe moet je ongelukkige gevoelens veranderen? Je geest zoekt naar verandering om op de een of andere manier een beter imago voor de toekomst te verkrijgen. Daarom probeer jij steeds weer andere methodes. Blijf bij de feiten en probeer die niet te veranderen. Doe het een jaar lang.
Niet denken aan veranderen alleen maar opletten en die oplettendheid verandert alles
Stel een datum vast en zeg: “Vanaf deze dag zal ik een jaar lang niet denken aan enige verandering. Ik blijf bij wat ik ben, ik ben alleen maar bewust en oplettend.” Ik zeg niet dat je niets moet doen, maar die oplettendheid is de enige inspanning die je je moet getroosten. Je moet oplettend zijn en niet aan veranderen denken: blijf bij wat je bent – goed, slecht of wat dan ook. Als je één jaar zonder die instelling om te veranderen kunt zijn en uitsluitend bent, dan ontdek je plotseling dat je niet meer dezelfde bent, die oplettendheid heeft alles veranderd.
Je denkt dat die monniken mediteren, maar dat doen ze niet!
In zen noemen ze dat ‘zazen’ – alleen maar zitten en niets doen. Wat gebeurt, gebeurt: jij zit alleen maar. ‘Zazen’ betekent zitten en niets doen. In zen-kloosters zitten monniken jarenlang, de ganse dag. Je denkt dat ze mediteren, maar dat doen ze niet! Ze zitten alleen maar stil. En die stilte roepen ze niet op door een mantra op te zeggen, ze zitten alleen maar. Als een been in slaap valt dan voelen ze dat. Ze zijn oplettend. Als het lichaam moe wordt, dan zijn ze oplettend; het lichaam is moe. Zo voelt het lichaam zich.
Ze doen niets, ze zijn alleen maar oplettend
Als er gedachten voortdrijven dan zien de dat. Ze proberen ze niet te stoppen, en proberen ze niet weg te drukken. Ze doen niets. Gedachten zijn er, als wolken aan de hemel maar ze weten dat die wolken de hemel niet kunnen vernietigen; ze komen en gaan. Zo verdrijven ook de gedachten langs de hemel van het bewustzijn, ze komen en gaan. Die monniken dwingen ze niet, ze stoppen ze niet. Ze doen niets, ze zijn alleen oplettend en zich ervan bewust dat er gedachten voorbij drijven.
Ze zeggen gewoon: dit is dit en dat is dat
Soms zijn ze neerslachtig, een wolk: over alles valt een schaduw. Soms overvalt hen een geluksgevoel, de zon schijnt, alles begint te dansen, alsof er bloemen in hun bewustzijn zijn ontloken. Maar ze zijn noch door het een noch door het ander verstoord, noch door het bewolkte weer, noch door de zonneschijn. Ze zeggen gewoon: dit is dit en dat is dat. Geen veroordeling, geen waardebepaling, geen rechtvaardiging: gewoon kijken en er getuige van zijn.
Dan ben je ontwaakt
Soms vergeten ze getuige te zijn. Ook dan zijn ze niet verstoord. Ze weten: “Natuurlijk, zo is dat nu eenmaal. Ik vergeet getuige te zijn nu herinner ik het me weer en ben weer een getuige.” Ze scheppen geen problemen. Ze leven wat is. Jaren komen en gaan en zij blijven kijken naar wat is. Dan, op een dag, verdwijnt alles. Net als een droom verdwijnt alles en ben je ontwaakt. Dat ontwaken komt niet door oefening. Dat ontwaken is niet gemaakt. Dat ontwaken is je natuur, je basis-natuur. Het is opgeborreld omdat je geduldig kon wachten en kijken en je geen problemen schiep.
Dit is een fundamentele zaak: schep geen problemen
Onthoud dat dit een fundamentele zaak is: schep geen problemen; schep geen problemen. Een paar dagen geleden was hier een vrouw. Ze zei: “Mijn geest is seksueel, wat kan ik eraan doen?” iemand anders kwam en zei: “Ik voel me heel minderwaardig, ik heb een minderwaardigheidsgevoel. Wat moet ik doen?” Dus zei ik tegen die man: “Je voelt je minderwaardig? Vóel je dan minderwaardig, weet dat je je zo voelt. Wat moet je anders doen? Er valt niets te doen. Je voelt je seksueel, dus voel je je seksueel. Weet dat je seksueel bent.”
Je bent zo tegen jezelf; je zou van jezelf een ander willen maken
Maar zodra ik dat tegen iemand zeg voelt die zich gechoqueerd. Hij was gekomen voor een methode om te veranderen. Niemand accepteert zichzelf: je staat zo vijandig tegenover jezelf. Je hebt jezelf nooit liefgehad, je hebt je nog nooit met jezelf op je gemak gevoeld. En het verbazingwekkende is dat je van ieder ander wél verwacht dat hij van je houdt, terwijl je niet eens van jezelf kunt houden. Je bent zo tegen jezelf.
Problemen zijn onnodig, noodzakelijke problemen bestaan niet
Je zou jezelf wel in elkaar willen slaan en er een ander van maken. En daarmee zou je ook niet tevreden zijn, want jij zou er nog altijd achter zitten. Houd van jezelf, accepteer jezelf en schep geen onnodige problemen. En alle problemen zijn onnodig, noodzakelijke problemen bestaan niet. Ik ben er nog niet één tegengekomen. Blijf bij de ‘feitelijkheid’ en je transformeert. Maar niet als resultaat, niet omdat je het hebt afgedwongen.
Dan gebeurt het
Als je jezelf kunt aanvaarden en oplettend kunt blijven dan gebeurt het. Je kunt het niet afdwingen, je kunt niet zeggen: “Ik zal het dwingen te komen.” En als je het toch afdwingt, dan overkomt je iets onechts en dat onechte kan door iedereen verstoord worden- door iedereen.”
R. in 1973
Oh My Love – John Lennon & Plastic Ono Band
Liedje geschreven door John Lennon en Yoko Ono, het verliefde stel had juist daarvoor ‘primal scream’ therapie gedaan bij Arthur Janov. Het was het laatste nummer dat werd opgenomen voor de LP Imagine in 1971.