“Pas wanneer de grote Weg in onbruik raakt, beginnen mensen te praten over ‘menslievendheid en ‘rechtschapenheid’; Wanneer ‘kennis’ en ‘wijsheid’ verschijnen, begint de grote schijnheiligheid; Pas wanneer familieleden niet meer met elkaar kunnen opschieten wordt er gepraat over ‘respect van kinderen’ en ‘ouderlijke affectie’; Pas wanneer de staat in duisternis en chaos verkeert, verschijnen ‘deugdzame ambtenaren.” – Lao Tse in China, 600 jaar v. C.
Bovenstaande tekst is afkomstig uit de Tao Te Ching een van de belangrijkste geschriften van het taoïsme. Die zou zijn geschreven door Lao Tse in de 6e eeuw vóór het begin van onze jaartelling. Dit alles is niet meer met absolute precisie vast te stellen, wat wel zeker is, is dat het uit China komt en zeer oud is. Hoe het volgens Lao Tse komt dat bewuste inspanning en streven verantwoordelijk zijn voor alle beproevingen die de wereld teisteren wordt het helderst uiteengezet in een beroemde passage die te vinden is ongeveer halverwege de algemeen aanvaarde versie van zijn Tao Te Ching:
Het slechtste soort Deugd houdt nooit op naar Deugd te streven en verkrijgt daarom nooit Deugd
“De hoogste Deugd (de) probeert niet deugdzaam te zijn en heeft daarom waarlijk Deugd. Het slechtste soort Deugd houdt nooit op naar Deugd te streven en verkrijgt daarom nooit Deugd. De persoon met de hoogste Deugd handelt niet (wu-wei), en denkt niet na over wat hij doet. De persoon met de hoogste menslievendheid handelt, maar denkt niet na; De persoon met de hoogste rechtschapenheid handelt en is vol zelfbewustzijn. De persoon met het hoogste rituele fatsoen handelt en, wanneer mensen geen gehoor geven, rolt hij zijn mouwen op en dwingt hen om gehoor te geven.”
Ooit waren mensen werkelijk deugdzaam, juist omdat ze daar niet hun best voor deden, daarna werd alles steeds slechter
“Daarom ontstond er de Deugd toen de Weg verloren was; Toen Deugd verloren was ontstond er menslievendheid; Toen menslievendheid verloren was ontstond er rechtschapenheid; Toen rechtschapenheid verloren was, ontstonden de confucianistische rituelen. Ritueel is het schaars worden van loyaliteit en vertrouwen. En het begin van wanorde.
Oorzaak van de oorzaak
Dit is de laoziaanse versie van de zondeval, een beschrijving van een voortdurende neergang vanuit een oorspronkelijke toestand van niet-zelfbewuste wu-wei-perfectie. Ooit waren mensen werkelijk deugdzaam- ze hadden ware Deugd met een hoofdletter D. (de), juist omdat ze niet hun best deden. Daarna werd alles steeds slechter.
De gevreesde ‘rechtschapen’ persoon, de huichelachtige poseur
Eerst hadden we de ‘menslievende’ persoon, die relatief eerlijk was, maar niettemin de noodzaak voelde om te handelen in de wereld, om ‘goed te doen’. Daarmee begonnen de problemen. Vervolgens kregen we de gevreesde ‘rechtschapen’ persoon, de huichelachtige poseur die er maar niet over kon ophouden hoe geweldig hij wel niet was en zich altijd geroepen voelde zijn neus in andermans zaken te steken.
Dit dwong mensen ertoe hypocriet te worden
Nog erger waren de mensen die niets anders konden dan strikt vasthouden aan rituele richtlijnen en die de onverzadigbare behoefte hadden hun opvatting over wat juist was aan iedereen op te leggen. Dit dwong mensen ertoe hypocriet te worden – bracht hen ertoe betekenisloze conventies van respect in de plaats te stellen van oprechte eerbied en bloemrijke liefdesverklaringen en ware affectie. Deze triomf van uiterlijkheden boven inhoud is in de ogen van Lao-Tse als de blozende kleur van een tbc-patient, een misleidend uiterlijk symptoom van een diepgewortelde ziekte.
“Pas wanneer de grote Weg in onbruik raakt, beginnen mensen te praten over ‘menslievendheid en ‘rechtschapenheid’; Wanneer ‘kennis’ en ‘wijsheid’ verschijnen, begint de grote schijnheiligheid; Pas wanneer familieleden niet meer met elkaar kunnen opschieten wordt er gepraat over ‘respect van kinderen’ en ‘ouderlijke affectie’; Pas wanneer de staat in duisternis en chaos verkeert, verschijnen ‘deugdzame ambtenaren.” Lao-Tse
Bewust doelgerichte pogingen om deugdzaam te zijn kunnen alleen maar leiden tot hypocrisie
Laten we Confucius niet tekortdoen: dit is niet wat hij wilde. Hij maakte zich ook zorgen over de dorpsposeur die net doet alsof hij goed is, maar uiteindelijk een holle imitatie van deugdzaamheid is. Lao-Tse’s punt is echter dat het confucianistische programma – met zijn nadruk op streven en leren en eindeloze zelfreflectie – niets anders kán voortbrengen dan dorpsposeurs
Het streven om goed te zijn bezoedelt op zichzelf al op onoverkomelijke wijze het doel. ‘Het slechtste soort Deugd houdt nooit op naar Deugd te streven en verkrijgt daarom nooit Deugd, ‘aldus Lao Tse. Bewuste doelgerichte pogingen om deugdzaam te zijn zullen nooit tot iets anders leiden dan tot hypocrisie.
Door ze bewust na te streven ondermijnen we onze favoriete doelen
De psycholoog Daniel Wegner heeft een groot deel van zijn loopbaan besteed aan het onderzoeken van wat hij de ‘paradoxale effecten’ van bewuste, intentionele inspanning noemt. In woorden die klinken alsof ze zo uit de Laozi afkomstig zouden kunnen zijn, merkt hij op: ‘Vele van onze favoriete doelen kunnen, als ze bewust worden nagestreefd, worden ondermijnd door afleiding van de aandacht en stressoren, zodat niet alleen het doel niet wordt bereikt, maar juist het ironische tegenovergestelde ervan. We bereiken exact dat wat we het liefst wensten niet te doen.’
Wanneer we onszelf proberen te dwingen om te slapen wordt de slapeloosheid erger
Samen met collega’s verzamelde Wegner een grote hoeveelheid gegevens waaruit blijkt dat we depressief worden wanneer we bewust gelukkig proberen te zijn, angstig worden wanneer de ons proberen te ontspannen en afgeleid raken wanneer we ons proberen te concentreren. Wanneer we bewust iets proberen te vergeten, herinneren we ons het des te beter: wanneer we onszelf proberen te dwingen om te slapen, wordt onze slapeloosheid alleen maar erger. De beste manier om aan seks te denken is je best doen om er niet aan te denken. Als je wilt dat iemand te hard slaat wanneer hij probeert te putten op de golfbaan, moet je tegen hem zeggen dat hij vooral moet proberen niet te hard te slaan.
Van denken dat je goed bent kun je slecht worden; ‘morele zelfpermissie’
Paradoxale effecten doen zich niet alleen voor bij lichamelijke activiteiten, emoties en psychologische processen zoals in slaap proberen te vallen – ze komen ook op moreel vlak voor. Proefpersonen die uitdrukkelijk de instructie krijgen eerlijk en onbevooroordeeld te zijn, worden in feite bevooroordeelder. Het fenomeen van de ‘morele zelfpermissie’ verwijst naar het negatieve effect dat een positieve morele zelfbeoordeling op iemands gedrag heeft. Van denken dat je goed bent, kun je slecht worden.
De grootste hindernis voor compassie is: toegeven aan fantasieën over morele superioriteit. – Stephen Batchelor
Vraag aan Lao-Tse: hee ouwe, maar wat doen we dan dan?
Praten over positief gedrag kan negatief gedrag in de hand werken. Lao-Tse is duidelijk iets op het spoor wanneer hij ons waarschuwt dat beswust streven naar rechtschapenheid ons in feite zal veranderen in onuitstaanbare hypocrieten en dat iedereen die ernaar streeft deugdzaam te worden, gedoemd is te falen. Wat moeten we dan doen? Volgens Lao-Tse moeten we gewoon terug naar de oorsprong.
“Ban wijsheid uit, laat het maken van onderscheid varen en het volk zal er honderdvoudig van profiteren. Ban sluwheid uit, laat winst varen en het volk zal terugkeren naar kinderlijk respect en vriendelijkheid. Ban listigheid uit, laat bespiegelingen varen en rovers en dieven zullen verdwijnen (…) Verminder zelfzuchtigheid en maak je verlangens gering. Ban leren uit en je zult geen zorgen hebben.”
Het is eenvoudiger om wijs te zijn voor een ander dan voor jezelf
De mens is geen duivel, maar wel een plaag voor andere mensen. Het is eenvoudiger om wijs te zijn voor een ander dan voor jezelf. Maar nog steeds zijn er mensen wiens morele superioriteit die van jou doet verbleken. – Alexander Solzjenitsyn
Wu wei op weg / terug naar de natuurlijke persoon
“Hij die zich wijdt aan de studie, voegt elke dat iets aan zichzelf toe, Hij die de Weg heeft gehoord, haalt elke dag iets van zichzelf weg. Hij haalt weg en haalt nog meer weg, om zichzelf in een toestand van nietsdoen (wu-wei) de brengen. En wanneer hij een toestand van nietsdoen heeft bereikt, is er ook niet meer waar hij bewust waarde aan hecht.”
Lao-Tse beschrijft deze eindtoestand soms als ‘natuurlijkheid’ of ‘van-zichzelf-zo’ (ziran) De volledig natuurlijke persoon heeft zich ontdaan van de opzichtige verf van de socialisatie en is als het simpele, onbewerkte blok. Hij is teruggekeerd naar zoiets als zijn ware aard; hij is simpel en puur. De vraag is hoe doe je dat?
Het korte antwoord op die vraag is: de manier, de énige manier is in de buurt zijn van iemand die het heeft..
Dank je wel ♥
Thin Lizzy – The Sun Goes Down
Liedje van Darren Wharton en Phil Lynott live gespeeld door Thin Lizzy
